Reivindicación da extravagancia

 

No ano 1979, o dúo Víctor y Diego publicou unha canción que nunha das súas estrofas di: A volar, que el amor no es nada más/ a jugar que si lo aburres marchará. Se aburres pouco importa todo o demais, e Primitivo Carbajo tivo en conta esta premisa. A marcha da paz secuestrada é un libro que pode lerse dun tirón (tamén por aqueles que non están moi familiarizados cos libros) porque a súa redacción é sinxela, non hai palabras rebuscadas, nin frases superpostas, non hai adornos, non hai necesidade de ler dúas ou tres veces un parágrafo para entendelo, e a súa estrutura é coherente e ordenada. O seu autor non busca o seu lucimento, senón narrar un acontecemento e facer chegar unha mensaxe, sabendo que ferramentas ten que utilizar para seducir ao lector.

Este traballo cumpre outra condición: é unha denuncia da a brutalidade das ditaduras en varios países de centroamérica e a complicidade activa no clima de terror de Estados Unidos con varios réximes criminais. Sen anestesia e sen proclamas panfletarias, asentada nun discurso pacifista, coas dificultades que supón en todo momento manter a coherencia e a aposta pola non violencia.

Ademais, en paralelo coa narración dun acontecemento, Primitivo Carbajo pescuda na historia para contextualizar a situación e vai ás orixes, facendo posible que o lector dispoña dunha visión do pasado duns pobos condenados ao sufrimento e caracterizado pola explotación dos seus recursos, os xenocidios e as matanzas encadeadas nos últimos cinco séculos.

Esta ollada cara Guatemala, O Salvador e Honduras (onde os asasinos dos escuadróns da morte actuaban con total impunidade cando tivo lugar a marcha) serve para que contemos cunha terrorífica visión panorámica dunha barbarie que parece non ter fin. 

Primitivo Carbajo, na fronteira entre Nicaragua e Honduras

Leo as reflexións do historiador arxentino  Héctor Pérez Brignoli incluídas neste traballo: un microcosmos de culturas e sociedades diverxentes, unha balcanización que se remonta ás entrañas dun pasado distante e a miúdo irrecoñecible desde o presente, determinado pola cegueira do provincianismo e os ciúmes de aldea, que subliñan as diferenzas sobre os factores de identidade.

Mentres os pobres morren pola patria, loitando contra outros pobres dos que nada saben, os capitais dos que manexan os fíos da máquina de matar e da economía mundial viaxan dun país a outro. Muros para emigración nun mundo convertido nun mercado global e sen normas. Divide e vencerás.

Ao meu entender, outra das características que o fai atractivo é que en paralelo coa historia pasada e presente (entendendo o período entre decembro de 1985 e xaneiro de 1986, no que se celebrou a marcha) é que o seu autor tamén bota man da intrahistoria, e a narración das vivencias domésticas, que poderían parecer pouco significativas nunha experiencia certamente transcendente e grandiosa, pero entendo que nos axuda a meternos no interior daquela expedición pacifista, multicultural e internacionalista, con todas as dificultades de entendemento que se derivaban da diversidade de posicionamentos políticos, caracteres e culturas: as monxas e os protestantes tiveron que convivir e entenderse con agnósticos, ateos, comunistas e socialistas, o que dou lugar a longas discusións, que non poucas veces se eternizaron e resultaron estériles.

Despois destas puntualizacións chega o momento de facer pública a miña admiración por Primitivo Carbajo, un xornalista que non naceu para quentar unha cadeira nin para servir de recadeiro, bufón ou cadelo. Valente e comprometido, o máis galego dos zamoranos foi quen de escoitar a súa conciencia e embarcarse nunha experiencia na que sabía que a súa vida ía estar en perigo, dando un exemplo que se daquela era digno de mención, moito máis o é hoxe, cando non poucos creadores nos máis diversos xéneros, que se autodefinen progresistas e de esquerdas, din vivir por unha causa (chamada Galicia), cando en realidade están vivindo dela e son disciplinados militantes buscando a estabilidade económica á sombra do glorioso partido, e non só acontece no Ourense do baltarismo e do posbaltarismo, senón que é unha constante.

Co ministro sandinista de Exteriores, Miguel D'Escotto, en Managua

Amadeus aborda as disputas entre dous músicos en Viena, Antonio Salieri e Wolfang Amadeus Mozart. O primeiro era o protexido do emperador José II e sería hoxe un funcionario de alto nivel coa vida resolta, mentres o segundo foi un xenio que voou libre. A envexa e os celos consumiron a Salieri, consciente de que estaba moi lonxe do frívolo e infantil Mozart por máis que prometera a deus humildade e castidade. Salieri morreu vello despois dunha vida cómoda. Mozart morreu novo e o seu corpo rematou nunha tumba comunitaria tras unha cerimonia de terceira categoría. Se Milos Forman non dirixira a película, estreada en 1984, posiblemente non souberamos nada de Salieri, mentres que Mozart está no olimpo da música clásica. Primitivo Carbajo, como Mozart, transita por camiños e corredoiras, anda entre os toxos e fuxe das autoestradas e das autovías. É un heterodoxo rabiosamente soberano que voa libre.

A marcha pola Paz Secuestrada resulta un libro incómodo porque ponnos diante das nosas contradicións. Definímonos pacifistas e resulta que todos os partidos representados no Parlamento Galego e os sindicatos chámanlle carga de traballo á construción de máquinas de matar como a fragata a Blas de Lezo, que o Goberno de España enviou a Bulgaria, de acordo coa OTAN,  cando Rusia invadiu Ucrania, como a portaaeronaves Juan Carlos I, que tamén participou na destrución de Iraq.

Carga de traballo son as cinco  fragatas que, como as citadas, tamén están sendo construídas nos estaleiros de Ferrol, valoradas en 4.325 millóns de euros. Recentemente,  a ministra de Defensa, Margarita Robles, visitou Urovesa situada en Valga, onde se fabrican motorizacións nas que se asenta armamento como metralladoras, que ademais de España tamén compran gobernos de países como Malasia, Singapur, Omán ou Kuwait.

E todos caladiños (pacifistas, se aínda quedan, e ecoloxistas incluídos).

Conclusión: non hai nada máis subversivo que a paz.

Primitivo Carbajo con Josemari Suanzes, un compañeiro co que tiña proxectado escribir o libro

Queremos abandeirar o antiimperialismo, e resulta que cando as tropas do Pacto de Varsovia, conducidas pola Unión Soviética, invadiron Checoslovaquia para por fin á Primavera de Praga miramos para outro lado, fomos cómplices con noso silencio, e ninguén quere acordarse dun xove estudante, chamado Jan Palach, que se inmolou o 19 de xaneiro de 1969 prendéndose lume para frear a barbarie.

Matar a unha persoa non é defender unha idea, matar a unha persoa é matar a unha persoa. Esta frase, do escritor austríaco, vítima do nazismo, Stefan Zweig, podería parecer unha ‘perogrullada’, pero vendo a distinta vara de medir os crimes dependendo da súa autoría non o parece, nin moito menos. O exemplo salta á vista: Ucrania e Palestina.

Os nosos representantes falan, un día si e outro tamén, de situacións de emerxencia, diante das que todo o que fan é reunirse, facer declaracións, viaxar, facerse fotos, participar en actos simbólicos e cobrar a fin de mes un salario mínimo de 5.400 euros (despois de aprobar, por unanimidade, unha suba de case o 8%). Medidas convencionais cando estamos nunha situación excepcional. Con vinte anos, Jan Palach propiciou o derrubamento da ditadura e abriu o camiño da democracia en Checoslovaquia. Ese é un espello no que terían que mirarse.

A Marcha pola Paz Secuestrada tamén pon enriba da mesa outra cuestión candente, o exterminio de tribos enteiras de indios en Centroamérica, executado baixo a bota do Tío Sam e os torturadores formados na Escola das Américas. A súa filosofía de fondo non foi outra que a aplicada por Estados Unidos para quedarse cunha superficie de México superior a dous millóns de quilómetros cadrados, a Declaración do Destino Manifesto, que lle chaman os ianquis, e antes aplicaron para roubarlle as terras aos indios de Norteamérica, con un indiscutible éxito porque acadaron a súa total extinción.

Despois levouna a cabo o Imperio Otomano (hoxe Turquía) contra Armenia. Quen se acorda de Armenia?, preguntou Adolf Hitler a súa cúpula militar cando comezaban a aboiar as dúbidas entre os mandos nazis. Agora o protagonista é Israel, arrasando coas migallas que lle deixaron a Palestina (abandonada polas democracias dos países máis avanzados económica e socialmente e polos seus supostos aliados árabes), mentres o mundo asiste a un novo holocausto cunha pasividade inquietante.

No concerto gravado por Raimon no Olympia de París en 1969 figura unha canción, titulada Sobre la pau, nun disco que daquela só foi editado en Francia, da que leo dúas estrofas:

De vegades la pau

no es mes que por

por de tu, por de mi

por dels homes que no volem la nit,

de vegades la pau no es mes que por

…

De vegades la pau

tanca les boques

i lliga les mans,

només deixa les cames per fugir,

de vegades la pau

Recordo que o que botamos ao mar o mar nos devolve. Ao tempo que os Reis Católicos expulsaban ao xudeus sefarditas de España (que foron acollidos en cidades como Sofía, Saraxevo ou Salónica, en poder entón do poderoso Imperio Otomano) os Reis Católicos enviaban a América soldados e relixiosos (morte e fanatismo, espada e cruz).

Agora están chegando misioneiros evanxelistas (non por mar, senón en avións), ben vestidos e mellor financiados, dispostos devolvernos a moeda e protagonizar unha nova reconquista, despois de demostrar a súa indiscutible capacidade de influenza en todos os países de Centroamérica e nos dous máis poboados de América do Norte e do Sur: Estados Unidos e Brasil.

Imaxe da presentación do libro

Semellaba unha extravagancia írmonos de vacacións á guerra, escribiu Primitivo Carbajo. Non, non foi. Pensar en 1985 que o servizo militar obrigatorio ía a ser suprimido era unha utopía. Daquela non podíamos imaxinar que poderiamos retransmitir este acto desde Vigo a calquera recuncho do mundo con un simple teléfono móbil. Era outra utopía. A utopía é una realidade prematura, dixo Ignacio Ramonet, o director de Le Monde Diplomatique en España.

A historia ensina que, periódicamente, a sociedade recúa, métese no túnel do tempo, e o humanismo deixa paso á barbarie. O pragmatismo levounos até o borde do precipicio. No dicionario figura que extravagante é aquelo que se fai ou di fora do orde común de obrar. A paz semella ser unha extravagancia. Nesta encrucillada, reivindiquemos a extravagancia e benvidos sexan os utópicos e os extravagantes, como Primitivo Carbajo, porque eles son a vangarda na construción dun mundo máis xusto.

 

Este texto foi lido o día 10 de outubro de 2024 na presentación do libro titulado A marcha da paz secuestrada, de Primitivo Carbajo (Edicións Morgante). O acto celebrouse na Cafetería de Catro a Catro, en Vigo.